Somut Olmayan Kültürel Miras
Z

https://www.zdergisi.istanbul/makale/somut-olmayan-kulturel-miras-440

Somut Olmayan Kültürel Miras

Kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu, 2003 yılında “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni kabul etti. Bu sözleşme 2006 yılında TBMM’de görüşüldü ve Türkiye bu sözleşmeye taraf oldu. Böylece, meddahlık, Mevlevi sema törenleri, Karagöz, âşıklık geleneği, nevruz, geleneksel sohbet toplantıları, Alevi-Bektaşi semah geleneği, Kırkpınar yağlı güreşleri, mesir macunu festivali, Türk kahvesi, ebru, ince ekmek yapımı, çini sanatı, Hıdrellez, Dede Korkut, Türk okçuluğu, ıslık dili olmak üzere 17 başlıkta somut olmayan kültür mirasının ögeleri tespit edildi. Her sene bu sahadaki faaliyetleri cesaretlendirecek ödüller veriliyor. “Türkiye’de Yaşayan İnsan Hazineleri” sayesinde ise mahallî karaktere sahip zenginlikler gün yüzüne çıkıyor.

Ödüllerin verilmesinde bazı önemli ölçütler kullanılıyor. “Somut olmayan kültürel mirasın belli unsurlarını yeniden yaratmak ve yorumlamak açısından gerekli bilgi ve beceriye yüksek düzeyde sahip kişiler” olunması ilk parametre. Ayrıca kişinin ustalığını 10 yıldır icra ediyor olması, sanatını usta-çırak ilişkisi ile öğrenmiş olması, bilgi ve becerisini uygulamadaki üstünlüğü, konusunda ender bulunan bilgiye sahip olması, kişi veya grubun yaptığı işe kendisini adamış olması ve icra ettiği sanatın toplumla buluşmasını sağlayacak yenilikler içermesi, kendisinden sonra geleceklere bu beceriyi tevarüs ettirme eyleminin (çırak yetiştirmiş olması) bulunması gibi kriterlere bakılıyor.

2015 yılında “Macahel Yaşlılar Korosu,” bu kapsamda ödül alarak 1500 yıllık bir geleneği kamuoyuna hatırlatmış oldu. Macahel, Artvin’in Gürcistan sınırına yakın dağlık yörede çok sesli şarkılar için kullanılan bir kelime... Yok olmaya yüz tutmuş bir gelenek olmasına karşın, bu şarkıları ihya etmek için İberya Özkan ve Bayar Şahin öncülüğünde 2001 yılında bir koro kuruluyor. Müzik geçmişi olmayan kişilerden oluşan bu koro, köy imecelerinde, düğünlerde Macahel geleneğini sürdürüyor.

Yine mahallî bir müzik uğraşısı olan sipsi hoş bir teşvik ödülü ile hatırlandı geçtiğimiz ay. 72 yaşındaki Denizlili sipsi ustası Halime Özke, “Yaşayan İnsan Hazinesi” ödülünü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın elinden aldı. Halime Özke, çocukluğundan bu yana dağda çobanlık yaparken büyüklerinden sipsiyi öğrenip geliştiriyor ve bir icracı olarak köy düğünlerine iştirak ediyor. Bu usul sipsi icracılarının sayısı azalmış durumda...

Özke, Teke yöresi türkülerinde sık kullanılan, küçük boylu üflemeli bir çalgı olan sipsiden bahsederken “Sipsi çalarken bütün dertlerim geçiyor. Bazen oynuyor, bazen ağlıyorum.” diyor.